Telif Hakları ve Telif Hakkı Kimde Projesi

TELİF HAKLARI: Fikri Mülkiyet Hakları içerisinde yer alan, Fikir ve Sanat eserleri Kanunu (FSEK) ile hukuken güvenceye alınan: ağırlıklı olarak ilim, edebiyat ve sanat eserlerinin korunması için uygulanan hakların tümüne verilen isimdir. Sinema Eserleri de telif hakları korunan sanat eserleri arasında sayılmaktadır. Bir sinema eserinin sahibi FSEK’e göre; o eseri meydana getirendir. Bir sinema eserinde yönetmen, özgün müzik bestecisi, senaryo yazan ve diyalog yazan eserin birlikte sahibidirler. Eser sahiplerine FSEK ile mali haklar olarak çoğaltma hakkı, yayma hakkı, temsil hakkı, işleme hakkı ve umuma iletim hakkı ile; manevi haklar olarak, eserin umuma iletim zamanı ve tarzını belirleme ve içeriği hakkında bilgi verme hakkı; eserin sahibi olarak belirtilme hakkı, eserin değiştirilmesini men etme hakkı öncelikli olarak tanınmış haklardır.
Eser sahipleri, bir sinema eserinin (ya da görsel işitsel eserin) yaratılması esnasında bu eser üzerindeki hak sahiplikleri konusunu, yaptıkları sözleşmelerle düzenlemektedirler. İstihdam ilişkisinin mevcut olduğu haller dışında, mali hakların başkalarınca kullanılması ancak eser sahibi ile yapacakları sözleşme ile mümkündür. Eser sahipleri, yapacakları basit ya da inhisari sözleşmeleri ile eser üzerindeki haklarını devir edebilirler. Eser sahipleri bu devir sözleşmelerinde kanunun kendilerine tanıdığı mali hakları süre, yer ve içerik itibarı ile sınırlı ya da sınırsız, bedelli ya da bedelsiz olarak başkalarına devir edebilirler. Ancak bu devirler mutlaka açık açık ve genellemeye gitmeden tek tek yapılmalıdır. Tüm haklarımı devir ediyorum gibi bir ibare yeterli olmamaktadır. Eser sahipleri manevi haklarını ise devir edemezler. Bu haklar şahsa sıkı sıkıya bağlı haklardır.
Eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri, eser sahipliğinden kaynaklanan telif hakları dâhil, haklarını bireysel olarak kendileri takip edebilecekleri gibi bu iş için kanun marifeti ile kurulmuş olan meslek birlikleri vasıtası ile de bu haklarını kullanabilirler. Meslek birlikleri, bu nedenle üyelerinin ortak çıkarlarını korumak, kanun ile kendilerine tanınmış olan hakların idaresini ve takibini yapmak alınacak telif bedellerinin tahsilini ve hak sahipleri adil bir şekilde dağıtımını ve takibini yapmak üzere kurulmuşlardır.
Dünyanın her yerinde, ortak hareket etmenin ortaya çıkardığı gücün değerlendirilmesi için eser sahipleri ve bağlantılı hak sahipleri haklarını ağırlıklı olarak meslek birlikleri ile takip etmektedirler. Her ne kadar kanun tasarılarında doğrudan takip yetkisi verilmesi planlanmakta ise de; mevcut mevzuata göre, meslek birlikleri bu takiplerini, hak sahiplerinin kendilerine verdikleri yetki belgeleri vasıtası ile gerçekleştirmektedirler.
Meslek birliklerinin telif bedellerini, en doğru şekilde toplayabilmeleri, takip edebilmeleri ve dağıtabilmeleri için, telif hakkı doğuran tüm eserlerle ilgili gerekli bilgilere sahip olmaları gereklidir. Bunun da sağlanabilmesi için ortak bir veri tabanının oluşturulması gereklidir. Bu veri tabanına sinema eserlerinin ve ilgili tüm eserlerin verilerinin girilmesi arkasından meslek birliklerinin ve diğer tüm yararlanıcı kuruluşların bilgisine ve erişimine sunulması gereklidir. Aynı veri tabanında, eserlerin kaydı zaman damgası kullanılarak yapılmalı ve eserin hak sahipliği konusunda belirleyici bir delil teşkil etmesi sağlanmalıdır.
FİYAB tarafından öncelikle bu konuda çeşitli ülkelerde araştırmalar yapılmış olup, görülmüştür ki, teliflerin en doğru ve düzenli şekilde dağıtılabilmesi için, meslek birliklerinin doğru ve detaylı, sistemin tamamını kapsayan veri tabanlarına sahip olmaları; elde edilen teliflerin dağıtımı için en doğru sistemleri işletmeleri gereklidir.
Bu nedenle FİYAB, “Telif Hakkı Kimde? Görsel İşitsel Sektörde Telif Haklarının Hayata Geçirilmesine Destek Projesi’ni” hayata geçirmiştir.
Söz konusu proje; FİYAB (Film Yapımcıları Meslek Birliği) tarafından hazırlanmış ve yürütülmüştür. Proje T.C. Kalkınma Bakanlığı, İstanbul Kalkınmadan kar amacı gütmeyen kurumlara yönelik yaratıcı Endüstrilerin Geliştirilmesi Mali Destek Programı kapsamında desteklenmiştir.
BSB (Belgesel Sinemacılar Birliği) proje ortağı olarak görev almış diğer meslek birlikleri ise projeye iştirakçi olarak katılmışlardır.
Projenin akademik destekçisi ise İstanbul Bilgi Üniversitesi Fikri Mülkiyet Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi olmuştur.
Proje ile ilgili birçok ayrıntı ve sonuçlar FİYAB resmi sitesinde mevcuttur. Ancak söz konusu projenin amaçlarından temel iki tanesine dikkat çekmek gerekir.
Proje, görsel işitsel sektörde Fikri Mülkiyet Haklarının korunmasının geliştirilmesine katkıda bulunmak: bunlara ilişkin bilgi ve farkındalığı arttırmak;
Yukarıdaki amaca yönelik olarak teknoloji alt yapının kurulmasını sağlamak amaçları öne çıkmıştır.
TELİF HAKKI KİMDE projesi kapsamında bir yıllık bir dönem içerisinde öncelikle Bilgi Üniversitesi öğretim görevlileri, FİYAB görevlileri ve avukatları vasıtası ile araştırmalar yürütülmüş; birçok ülkeden meslek birlikleri ile görüşmeler yapılmış; İngiltere, Almanya ve Fransa’daki meslek örgütleri ziyaret edilmiş olup sonuç itibari ile yazılı ve görsel materyaller hazırlanarak kullanıma sunulmuştur. Ayrıca 3 adet çalıştay ve 10 adet sektörel eğitim düzenlenmiştir. Söz konusu dökümanlara da FİYAB sitesinden ulaşabilmektedir.
Diğer ve en kalıcı sonucu ise bu projenin; meslek birliklerinin ortak kullanabilecekleri bir veri tabanının işletilmesini sağlayacak orijinal olarak geliştirilmiş bir yazılımın ortaya çıkarılmasıdır. Söz konusu yazılım üretilmiş ve denemeleri tamamlandıktan sonra kullanıma hazır hale getirilmiştir.
Bundan sonraki aşama söz konusu yazılımın ve donanımın içeriğinin tüm meslek birlikleri ve ilgili kurumların desteği ile doldurulması olmalıdır. Tüm kurumların belirlenecek bir sistemin dahilinde ellerindeki tüm verileri sisteme yüklemeleri, bundan sonra üretilecek eserlerinde online yada fiziki olarak sisteme yüklenerek zaman damgası ile işlenmeleri; ISAM numaralarının (International Standart Audovisual Number) verilmesi sonrasında tüm bu bilgiler tüm kullanıcıların yararlanmasına açılması gereklidir.
Bu şekilde eserlerin künyeleri, hak sahiplikleri, kayıt tarih ve numaraları hiçbir şekilde değiştirilemeyecek; bilgilere ulaşım kolaylaşacak, telif haklarının toplanması ve dağıtılması konularında birçok ithilaf ve belirsizlik ortadan kalkacak uluslararası arenada eser sahiplerinin hakları daha doğru bir şekilde korunabilecektir.
FİYAB başta olmak üzere tüm sinema meslek birliklerinin üyelerinin bu sayede haklarının daha etkin korunması ve dağıtımı amacı gerçekleşmiş olacaktır.
 
 
FİYAB Dergisi 2014