Konşimento

Kanundaki tanıma göre, iki ya da daha fazla geminin birbiriyle çarpışması anlamına gelen çatma TTK’ nın 1286 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Tanımdan da anlaşılacağı üzere“çatma” durumunun söz konusu olması için çarpışan nesnelerin Türk Ticaret Kanunu’nun 931. maddesinde tanımlanan gemi olarak tanımlanabilmek için aranan nitelikleri ihtiva etmesi gerekmektedir. Anılan maddeye göre gemi; “tahsis edildiği amaç, suda hareket etmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkânı bulunmasa da, bu Kanun bakımından gemi sayılır.” Söz konusu hükümlerin, şahsi–ticari ayrımı yapılmaksızın  kanundaki tanıma uyan her türlü gemi için uygulanacağı kanunda belirtilmiştir.

            Aynı zamanda TTK’ nın 1286. maddesine göre, “geminin, bir manevrayı yapmak veya yapmamak yahut seyir kurallarına uymamak suretiyle başka bir gemiye veya gemide bulunan insanlara veya eşyaya çatma olmaksızın zarar vermesi hâlinde de, çatma hakkındaki hükümler uygulanır.” Anılan ifade doktrinde “kıyasen çatma” veya “dolaylı çatma” olarak adlandırılmaktadır.

            TTK’ da çatmadan doğan zararlar için kusur sorumluluğu esas olmakla birlikte kanunda kusursuz sorumluluk hali de düzenlenmiştir.

            Kusursuz çatma hali TTK’nın 1287. maddesinde düzenlenmiş olup söz konusu hükme göre; “çatma, umulmayan bir hâl veya mücbir sebep yüzünden meydana gelmiş veya neden ileri geldiği anlaşılamamışsa, çarpışan gemilerin veya gemilerde bulunan insanların yahut eşyanın çatma yüzünden uğradıkları zarara, o zarara uğrayan kişi katlanır.”  Kanunun lafzından da anlaşılacağı üzere böyle kusursuz çatmanın vuku bulması halinde bir tarafın diğer tarafın zararlarını karşılama konusunda bir yükümlülüğü söz konusu olmayacak, herkes kendi zararını karşılayacaktır.

            Bununla birlikte gemilerden birinin veya hepsinin demirli durumda bulunması halinde meydana gelen çarpışma sonucu ortaya çıkan çatmalarda kusursuz çatma hükümleri uygulanmaktadır.

            Kanun koyucu tarafından, kusurlu çatma hallerinde “bir tarafın kusurundan kaynaklanan çatma” ve “ortak kusurdan kaynaklanan çatma” olmak üzere ikili bir ayrıma gidilmiştir. TTK’ nın 1288. maddesinde söz edilen bir tarafın kusurundan kaynaklanan çatma hali,  “çatma, gemilerden birinin donatanının veya gemi adamlarının kusurundan ileri gelmişse, zararı o geminin donatanı tazmin etmek zorundadır.” şeklinde düzenlenmişken, ortak kusurdan kaynaklanan çatma hali ise 1289. ve 1290. maddelerinde “eşya zararı” ve “bedensel zarar” üst başlıklarıyla düzenlenmiştir.

            “Eşya zararı” başlıklı TTK’ nın 1289. maddesine göre “çatma, çarpışan gemilerin donatanlarının veya gemi adamlarının kusurlarından ileri gelmişse, bu gemilerin donatanları, çatma yüzünden gemilerin veya gemide bulunan eşyanın uğradıkları zarardan kusurlarının ağırlığı oranında sorumludur. Ayrıca önemle belirtmek gerekir ki; bu tazminat istemleri bakımından, donatanların üçüncü kişilere karşı olan sorumluluğu müteselsil değildir.”

            “Bedensel zarar” başlıklı TTK’ nın 1290. maddesine göre “çatma, çarpışan gemilerin donatanlarının veya gemi adamlarının kusurlarından ileri gelmişse, bu gemilerin donatanları, gemilerde bulunan kişilerin çatma yüzünden ölümünden veya yaralanmasından yahut sağlığının bozulmasından doğan zararlardanmüteselsilen sorumludur. Bununla beraber, duruma göre bu oranın tespiti mümkün olmaz veya tarafların aynı derecede kusurlu olduğu ortaya çıkarsa, taraflar eşit oranda sorumlu olacaktır.Donatanların birbirine rücuunda, her donatan, kusurunun ağırlığı oranında sorumludur.”

            TTK’ da gemide bulunan kılavuzların durumuna göre de farklı sorumluluklar düzenlenmiştir. “Kılavuzun kusuru” başlıklı 1291. maddeye göre “gemi, zorunlu danışman kılavuz veya isteğe bağlı kılavuz tarafından sevk edilirken onun kusurundan ileri gelen çatmadan geminin donatanı sorumludur. Gemi zorunlu sevk kılavuzu tarafından sevk edilirken onun kusurundan ileri gelen çatmadan geminin donatanı sorumlu değildir.

“

            Aynı zamanda kanun koyucu tarafından 1295. madde ile çatma durumunda gemi kaptanına bazı yükümlülükler getirilmiştir. Anılan düzenlemeye göre “bir çatmadan sonra her geminin kaptanı, kendi gemisini, gemi adamlarını ve yolcularını ciddi bir tehlikeye atmadan mümkün olması şartıyla, diğer gemiye, gemi adamlarına ve yolculara yardımla yükümlüdür. Ayrıca kaptan, mümkünse, diğer gemiye kendi gemisinin adını, bağlama limanını, geldiği ve gideceği limanları bildirmekle yükümlüdür. Kaptanın, sadece bu maddede öngörülen yükümlülüğünü ihlal etmesinden dolayı donatan sorumlu olmaz.”

            Çatma sonucu açılacak davalarda herhangi bir ihtara veya şekil şartına ihtiyaç duyulmadığı TTK’ da düzenlenmiştir. Buna göre “çatma sonucu uğranılan zararın tazmini için açılacak davalar öncesinde bir ihtar düzenlenmesine veya başkaca bir şekil şartının yerine getirilmesine gerek yoktur.”

            Bununla birlikte çatmaya dayanan her türlü tazminat istemi, çatmanın meydana geldiği günden başlayarak iki yılda zamanaşımına uğrar. Aynı zamanda 1289. maddenin ikinci fıkrasının ikinci cümlesine veya 1290. maddenin ikinci fıkrasına göre, donatanların birbirine karşı olan rücu hakları, ödemenin yapıldığı tarihten başlayarak bir yıl içinde zamanaşımına uğrar.

Stj. Av. Halil DOĞAN